Skąd anarchizm pochodzi? Nie możemy uczynić nic lepszego, niż zacytowanie Platformy Organizacyjnej Wolnościowych Komunistów stworzonej przez uczestników ruchu machnowszczyzny podczas rewolucji rosyjskiej (zobacz Sekcję A.5.4). Wskazują oni, że:

“Walka klasowa, stworzona przez zniewolenie robotników, i ich dążenia do wolności dały początek, w warunkach ucisku, idei anarchizmu: idei totalnej negacji systemu społecznego opartego na zasadzie klas społecznych i Państwa, oraz ich zastąpienia przez wolne bezpaństwowe społeczeństwo kierowane przez samorząd pracowniczy”

“A więc anarchizm nie pochodzi od wydumanych rozważań jakiegoś intelektualisty czy filozofa [w przeciwieństwie do wielu ideologii, np. marksizmu – przyp. tłum.], ale z bezpośredniej walki robotniczej przeciw kapitalizmowi, z potrzeb i niedostatków robotników, z ich dążeń do wolności i równości, dążeń, które szczególnie ożyły w najlepszym bohaterskim okresie życia i walki mas pracujących”

“Wyróżniający się anarchistyczni myśliciele, Bakunin, Kropotkin i inni, wcale nie wynaleźli idei anarchizmu, lecz, odkrywszy ją wśród mas, po prostu poprzez swoją wiedzę i siłę umysłów, pomogli w jej skonkretyzowaniu się i rozpowszechnianiu”

Podobnie jak ruch anarchistyczny w ogóle, machnowszczyzna była masowym ruchem ludzi pracy stawiających opór siłom władzy, zarówno Czerwonym (komunistom), jak i Białym (procarskim kapitalistom) na Ukrainie w latach 1917 – 1921. Jak zauważa Peter Marshall “anarchizm […] tradycyjnie znajdował swoich głównych zwolenników wśród robotników i chłopów” [Żądanie niemożliwego].

Anarchizm został stworzony podczas walki uciskanych o wolność, i właśnie przez tę walkę. Na przykład, według Kropotkina, “Anarchizm […] narodził się w codziennych zmaganiach” i “ruch anarchistyczny odnawiał się za każdym razem, gdy otrzymywał znak z jakiejś wielkiej lekcji praktycznej: wywodzi swój początek z nauk udzielanych przez samo życie” (zobacz też sekcję J.5) [Ewolucja a środowisko]. Według Proudhona, “dowód” jego mutualistycznych idei leży w “obecnej praktyce, rewolucyjnej praktyce […] tych stowarzyszeń pracowniczych […] które zostały spontanicznie […] uformowane w Paryżu i Lyonie […] [pokazując, że] organizacja kredytu i organizacja pracy równają się jednemu i temu samemu” [Żadnych bogów, żadnych panów]. Rzeczywiście, jak udowadnia pewien historyk, istniało “ścisłe podobieństwo między ideałem stowarzyszeń Proudhona […] a programem mutualistów z Lyonu”, i że miała miejsce “znaczna zbieżność [między tymi ideami], i jest to prawdopodobne, iż Proudhon zdołał ściślej sformułować swój pozytywny program dzięki przykładowi tkaczy jedwabiu z Lyonu. Socjalistyczny ideał, za którym orędował, już został urzeczywistniony w pewnym stopniu przez tych robotników.” [K. Steven Vincent, Pierre-Joseph Proudhon i powstanie republikańskiego socjalizmu we Francji].

A więc anarchizm wywodzi się z walki o wolność oraz z naszych pragnień, aby prowadzić w pełni ludzkie życie, takie, w którym mamy czas naprawdę żyć, kochać i bawić się. Nie jest on dziełem garstki ludzi oderwanych od życia, mieszkających w wieżach z kości słoniowej i spoglądających stamtąd na społeczeństwo, wydając osądy na podstawie własnych pojęć dobra i zła. Raczej jest on rezultatem walki klas pracujących i ich oporu wobec władzy, ucisku i wyzysku. Jak to wyłożył Albert Meltzer, “nigdy nie było teoretyków anarchizmu jako takich, przychodzi pisarz i zapisuje to, co już zostało wypracowane w praktyce przez robotników i chłopów; burżuazyjni historycy przypisują mu (jej) przywództwo, następni burżuazyjni historycy opisują jego (jej) przywództwo, zaś jeszcze późniejsi burżuazyjni pisarze (cytując burżuazyjnych historyków) opisują jeszcze jeden przypadek, który udowadnia, że klasy pracujące opierają się na burżuazyjnych przywódcach” [Anarchizm: argumenty za i przeciw]. W oczach Kropotkina, wszystko, co wszyscy anarchistyczni pisarze uczynili, to “wypracowali ogólne wyrażenie zasad [anarchizmu], oraz teoretyczną i naukową podstawę jego zaleceń” wyprowadzanych zarówno z doświadczeń ludzi pracy podczas walki, jak i analizy tendencji w społeczeństwie w ogóle [Op. Cit.].

Jednakże, anarchistyczne dążenia i organizacje w obrębie społeczeństwa istniały na długo, zanim Proudhon przyłożył pióro do papieru w 1840 roku i ogłosił się anarchistą. Podczas gdy anarchizm, jako szczególna teoria polityczna, zrodził się wraz z powstaniem kapitalizmu (Anarchizm “wyłonił się pod koniec osiemnastego wieku […] [i] podjął podwójne wyzwanie obalenia tak kapitalizmu, jak i państwa” [Peter Marshall, Op. Cit.]), anarchistyczni pisarze analizowali historię pod kątem libertariańskich tendencji. Na przykład Kropotkin udowadniał, że “w każdych czasach byli anarchiści i etatyści” [Op. Cit.]. W Pomocy wzajemnej (i gdzie indziej) Kropotkin analizował wolnościowe aspekty poprzednich społeczeństw i opisywał te, które pomyślnie wprowadzały (do pewnego stopnia) anarchistyczną organizację lub elementy anarchizmu. Odnosiło się to szczególnie do ludów tubylczych, na przykład większość plemion indiańskich organizowała się na bardzo anarchistyczną modłę.

Kropotkin uważał, że te konkretne przykłady anarchistycznych skłonności uprzedzają stworzenie “oficjalnego” ruchu anarchistycznego i argumentował, że:

“Od najdawniejszej starożytności, od epoki kamienia, ludzie zdawali sobie sprawę ze zła wynikającego z nabywania przez niektórych z nich osobistej władzy […] Konsekwentnie rozwijali się w prymitywny klan, wiejską społeczność, średniowieczny cech […] i w końcu w wolne miasto średniowieczne, ponieważ takie instytucje umożliwiały im opieranie się naruszaniu ich życia i szczęścia zarówno przez cudzoziemców, którzy ich podbijali, jak i własnych członków klanu, którzy zabiegali o ustanowienie swojej osobistej władzy” [Wspomnienia rewolucjonisty].

Kropotkin umieścił walkę ludzi pracy (z której zrodził się nowoczesny anarchizm) na równi z tymi starszymi formami ludowej organizacji. Przekonywał, że “zjednoczenia pracownicze […] stanowiły wynik tego samego ludowego oporu wobec narastającej potęgi nielicznych – kapitalistów w tym przypadku” tak jak kiedyś klan, społeczność wiejska i tak dalej, tak jak “uderzająco niezależna, swobodnie sfederowana działalność paryskich “sekcji” i wszystkich wielkich miast oraz wielu małych “komun” podczas rewolucji francuskiej” w 1793 roku. [Op. Cit.]

A więc, chociaż anarchizm jako teoria polityczna jest wyrażeniem walki klas pracujących i samodzielnej działalności przeciwko kapitalizmowi i nowoczesnemu państwu, idee anarchizmu nieustannie wyrażały się w działaniu przez cały okres istnienia ludzkości. Większość tubylczych ludów w Ameryce Północnej i gdzie indziej praktykowała anarchizm przez tysiąclecia, zanim zaistniał on jako specyficzna teoria polityczna. Podobnie, anarchistyczne tendencje i organizacje istniały podczas każdej większej rewolucji – żeby wymienić przynajmniej kilka przykładów – Zgromadzenia Miejskie Nowej Anglii podczas rewolucji amerykańskiej, paryskie “sekcje” podczas rewolucji francuskiej, rady robotnicze i komitety fabryczne podczas rewolucji rosyjskiej (o szczegółach możesz dowiedzieć się w Trzeciej rewolucji Murraya Bookchina). Tego powinniśmy się spodziewać. Jeżeli anarchizm jest, tak jak przekonujemy, produktem oporu wobec władzy, to jakiekolwiek społeczeństwo kierowane przez władze wywoła wobec nich opór i zrodzi tendencje anarchistyczne (zaś, oczywiście, jakiekolwiek społeczeństwa bez władz z natury rzeczy muszą być anarchistyczne).

Innymi słowy, anarchizm jest wyrazem walki przeciwko uciskowi i wyzyskowi, uogólnieniem doświadczeń ludzi pracy i analiz tego, co jest złe w obecnym systemie, oraz wysłowieniem naszych nadziei i marzeń o lepszej przyszłości. Walka ta istniała zanim została nazwana anarchizmem, lecz historyczny ruch anarchistyczny (tj. grupy ludzi nazywające swoje idee anarchizmem i dążące do społeczeństwa anarchistycznego) jest w istocie rezultatem walki klas pracujących przeciw kapitalizmowi i państwu, przeciw uciskowi i wyzyskowi, i o wolne społeczeństwo złożone z wolnych i równych jednostek.