Nowoczesna cywilizacja stoi wobec trzech kryzysów, mogących doprowadzić do katastrofy:
- Załamania się społeczeństwa (pod tą skrótową nazwą rozumiemy narastające odsetki ubóstwa, bezdomności, przestępstw, przemocy, wyobcowania, nadużywania narkotyków i alkoholu, społecznej izolacji, politycznej apatii, odczłowieczenia, upadek społecznych struktur samopomocy i wzajemnej pomocy itd.);
- Zniszczenia wątłych ekosystemów planety, od których zależą wszystkie złożone formy życia; oraz
- Rozbudowywania broni masowego rażenia, szczególnie broni jądrowej.
Ortodoksyjna opinia, włączając w to oficjalnych “ekspertów”, główne media i polityków, na ogół traktuje te zagrożenia rozdzielnie, przypisując każdemu swoje własne przyczyny, i dlatego próbując zaradzać mu przy pomocy cząstkowych metod, w odosobnieniu od dwu pozostałych. Lecz, oczywiście, to “ortodoksyjne” podejście nie sprawdza się, skoro omawiane problemy przedstawiają się coraz gorzej. Jeśli wkrótce nie zastosujemy jakiegoś lepszego sposobu, bez wątpienia doprowadzi nas to do katastrofy, albo wskutek wojennej zagłady, albo ekologicznego Armagedonu, albo zejścia do poziomu miejskich dzikusów — albo też wszystkich trzech przyczyn.
Anarchizm proponuje jednolity i spójny sposób zrozumienia tych trzech kryzysów, poprzez sprowadzenie ich przyczyn do wspólnego źródła. Tym źródłem jest zasada władzy hierarchicznej, która stanowi podstawę głównych instytucji wszystkich “cywilizowanych” społeczeństw, czy to kapitalistycznych, czy też “komunistycznych”. Anarchistyczna analiza wyprowadzana jest więc z faktu, że wszystkie nasze główne instytucje występują w formie hierarchii, czyli organizacji skupiających władzę na szczycie struktury piramidalnej. Przykładem mogą być tutaj przedsiębiorstwa, administracje rządowe, armie, partie polityczne, zrzeszenia religijne, uniwersytety itd. Prowadzimy następnie naszą analizę dalej, aby pokazać, jak przyrodzone takim hierarchiom autorytarne więzi ujemnie wpływają na jednostki, ich społeczeństwo i kulturę. W pierwszej części tych FAQ (sekcje A – E) przedstawimy anarchistyczną analizę władzy hierarchicznej i jej niekorzystne skutki ze szczegółami.
Nie powinno się jednak sądzić, że anarchizm to tylko krytyka nowoczesnej cywiliacji, jedynie “negatywna” czy “destruktywna”. Bowiem anarchizm jest czymś dużo więcej. Po pierwsze, jest także propozycją wolnego społeczeństwa. Emma Goldman wyraziła coś, co można by nazwać “anarchistyczną kwestią” w następujących słowach: “Problem, przed którym stajemy dzisiaj. . . polega na tym, jak pozostać samym sobą i do tego w jedności z innymi, wczuwać się głęboko we wszystkie ludzkie istoty i wciąż utrzymywać swoje cechy charakterystyczne” [Mówi czerwona Emma]. Innymi słowy, jak można by stworzyć społeczeństwo, w którym zostaną zrealizowane możliwości każdej jednostki, ale nie cudzym kosztem? Ażeby to osiągnąć, anarchiści wyobrażają sobie społeczeństwo, w którym, zamiast kontroli “odgórnie w dół” poprzez hierarchiczne struktury scentralizowanej władzy, sprawy ludzkości będą “rozstrzygane przez jednostki lub dobrowolne stowarzyszenia” [Ben Tucker, Zapiski anarchisty]. Późniejsze sekcje FAQ (I oraz J) opiszą pozytywne propozycje anarchizmu, jak organizować społeczeństwo w ten właśnie sposób, “oddolnie w górę”. Ale coś z konstruktywnego rdzenia anarchizmu zobaczycie nawet we wcześniejszych sekcjach.
Jak Clifford Harper elegancko to wyłożył, “Podobnie jak wszystkie wielkie idee, anarchizm jest pięknie prosty, kiedy dojdzie się do sedna sprawy — ludzkim istotom jest najlepiej, kiedy żyją bez władzy, decydując o swoich sprawach między sobą, a nie otrzymując rozkazy”. [Anarchia: Obrazowy przewodnik]. Z powodu swojego pragnienia maksymalizacji osobistej i przez to społecznej wolności, anarchiści życzą sobie rozmontowania wszystkich instytucji, które uciskają ludzi:
“Wspólne wszystkim anarchistom jest pragnienie uwolnienia społeczeństwa od wszystkich zniewalających politycznych i społecznych instytucji, które stają na drodze rozwoju wolnej ludzkości” [Rudolf Rocker, Anarcho-syndykalizm]
Jak zobaczymy, wszystkimi tymi instytucjami są hierarchie, a ich represyjna natura wyrasta bezpośrednio z ich hierarchicznych form.
Anarchizm jest społeczno-ekonomiczną i polityczną teorią, ale nie ideologią. Różnica jest bardzo ważna. Zasadniczo, teoria oznacza, że posiadamy idee; ideologia oznacza, że idee posiadają nas. Anarchizm jest ogółem pewnych idei, ale są one giętkie, w ciągłym stanie ewolucji i nieustannych zmian, otwarte na modyfikację w świetle nowych danych. Podobnie jak społeczeństwo zmienia i rozwija się, tak samo dzieje się z anarchizmem. Ideologia, przeciwnie, jest zestawem “ustalonych” idei, w które ludzie wierzą bez zastrzeżeń, zazwyczaj ignorując rzeczywistość lub “zmieniając” ją, tak, żeby została dopasowana do ideologii, ktora jest (z samej swojej definicji) prawidłowa. Wszystkie takie “sztywne” idee są źródłem tyranii i sprzeczności, prowadząc do prób dostosowania każdego człowieka do Madejowego łoża. Jest to prawdą niezależnie od tego, o jakiej ideologii mówimy — leninizmie, obiektywizmie, “libertarianizmie”, czy jakiejkolwiek innej — wszystkie będą miały ten sam skutek: zniszczenie rzeczywistych osób ludzkich w imię doktryny, zazwyczaj służącej interesom jakiejś rządzącej elity. Lub, jak to przedstawia Michaił Bakunin:
“Aż dotąd cała historia ludzkości stanowi jedynie ciągłą i krwawą ofiarę z milionów nieszczęsnych istot ludzkich na cześć jakichś bezlitosnych abstrakcji — Boga, kraju, władzy państwowej, godności narodowej, praw historycznych, prawa sądowego, wolności politycznej, dobra publicznego”.
Dogmaty są statyczne i trupie w swojej sztywności, często są dziełem jakiegoś martwego religijnego lub świeckiego “proroka”, którego następcy czczą (lub jego idee) jako bóstwo, niezmienne niczym kamień. Anarchiści chcą pogrzebać martwych, aby żywi mogli szczęśliwie żyć dalej. Żywi powinni rządzić umarłymi, nie na odwrót. Ideologie stanowią kres krytycznego myślenia i w konsekwencji wolności, dostarczając księgę praw i “odpowiedzi”, która zwalnia nas z “ciężaru” samodzielnego myślenia.
Tworząc te FAQ o anarchizmie nie mieliśmy zamiaru dawać Wam “poprawnych” odpowiedzi czy nowej księgi praw. Wyjaśnimy trochę, czym był anarchizm w przeszłości, ale bardziej skupimy się na jego nowoczesnych formach, oraz na tym, dlaczego my jesteśmy anarchistami dzisiaj. FAQ jest próbą sprowokowania myślenia i analizy z Waszej strony. Jeśli szukacie nowej ideologii, to przepraszamy, ale anarchizm jest nie dla Was.
Jakkolwiek anarchiści próbują być realistyczni i praktyczni, nie jesteśmy “rozsądnymi” ludźmi. “Rozsądni” ludzie bezkrytycznie przyjmują to, co “specjaliści” i “autorytety” podają im jako prawdę, a więc na zawsze pozostaną niewolnikami! Anarchiści wiedzą, że, jak to napisał Bakunin:
“osoba jest silna tylko wtedy, gdy opiera się na swojej własnej prawdzie, kiedy mówi i działa z najgłębszego przekonania. Więc, w jakiejkolwiek byłaby sytuacji, zawsze wie, co musi powiedzieć i zrobić. Może ulec, ale nie może przynieść hańby sobie czy swoim sprawom” [Etatyzm i anarchia – cytowane przez Alberta Meltzera, Nie umiałbym malować złotych aniołów].
To, co Bakunin opisuje, jest potegą niezależnej myśli, która jest potegą wolności. Zachęcamy Was, abyście nie byli “rozsądni”, nie przyjmowali tego, co inni Wam mówią, lecz myśleli i działali za siebie samych!
Jescze jedna rzecz: żeby stwierdzić oczywiste, to nie są nieodwołalne słowa w sprawach anarchizmu. Wielu anarchistów nie zgodzi się z wieloma rzeczami, które zostały tutaj napisane, ale tego właśnie oczekujemy po ludziach, którzy myślą samodzielnie. Wszystko, czego pragniemy, to wskazać podstawowe idee anarchizmu i przedstawić naszą analizę określonych tematów w oparciu o to, jak rozumiemy i stosujemy te idee. Lecz jesteśmy pewni, że wszyscy anarchiści zgodzą się z rdzeniem prezentowanych przez nas idei, nawet gdy mogą się nie zgadzać z ich stosowaniem przez nas tu czy ówdzie.
- A.1 Co to jest anarchizm?
- A.2 Za czym się opowiada anarchizm?
- A.2.1 Jaka jest istota anarchizmu?
- A.2.2 Dlaczego anarchiści kładą szczególny nacisk na wolność?
- A.2.3 Czy anarchiści popierają organizowanie się?
- A.2.4 Czy anarchiści sprzyjają „absolutnej” wolności?
- A.2.5 Dlaczego anarchiści opowiadają się za równością?
- A.2.6 Dlaczego solidarność jest tak ważna dla anarchistów?
- A.2.7 Dlaczego anarchiści domagają się wyzwolenia osobistego?
- A.2.8 Czy można być anarchistą bez zwalczania hierarchii?
- A.2.9 Jakiego rodzaju społeczeństwo jest pożądane przez anarchistów?
- A.2.10 Jakie osiągnięcia przyniesie zniesienie hierarchii i co będzie ono oznaczało?
- A.2.11 Dlaczego większość anarchistów popiera demokrację bezpośrednią?
- A.2.12 Czy konsensus jest alternatywą wobec demokracji bezpośredniej?
- A.2.13 Czy anarchiści to indywidualisci, czy też kolektywiści?
- A.2.14 Dlaczego dobrowolność nie wystarcza?
- A.2.15 A co z „ludzką naturą”?
- A.2.16 Czy anarchizm wymaga „doskonałych” ludzi do swego funkcjonowania?
- A.2.17 Czy na to, aby wolne społeczeństwo mogło się sprawdzić, większość ludzi nie jest za głupia?
- A.2.18 Czy anarchiści popierają terroryzm?
- A.2.19 Jakie poglądy etyczne wyznają anarchiści?
- A.2.20 Dlaczego większość anarchistów to ateiści?
- A.3 Jakie są rodzaje anarchizmu?
- A.3.1 Na czym polegają różnice między anarchoindywidualistami a społecznymi anarchistami?
- A.3.2 Czy istnieją różne rodzaje społecznego anarchizmu?
- A.3.3 Jakie rodzaje Zielonego anarchizmu można wyróżnić?
- A.3.4 Czy anarchizm ma charakter pacyfistyczny?
- A.3.5 Czym jest anarcha-feminizm?
- A.3.6 Czym jest anarchizm kulturalny?
- A.3.7 Czy istnieją religijni anarchiści?
- A.3.8 Co to jest „anarchizm bezprzymiotnikowy”?
- A.3.9 Co to jest anarcho-prymitywizm?
- A.4 Jacy są główni myśliciele anarchistyczni?
- A.5 Jakie można podać przykłady „anarchii w działaniu”?
